به گزارش«رهوا».خواجه در ابتدا به معنای بزرگ، سرور، آقا و کدخدا استفاده می‌شد. از آنجایی که کسی که به مراقبت حرمسرای شاهان گماشته می‌شد، در واقع بزرگ و سرپرست حرمسرا بود، به آن خواجه حرم می‌گفتند. اما به مرور زمان شاهان که نگران دفاع از ناموس و حفظ امنیت حرمسرای خود بودند، برای سرپرستی حرمسرای خود از مردان اخته استفاده می‌کردند و از همین روی اخته بودن هم به معانی خواجه اضافه شد.

در میان خدمتکاران، خواجه ها نسبت به بقیه نفوذ بیشتری داشتند. زنان حرمسرا با آنکه در فضایی بسته زندگی می‌کردند، اما گاه با اعمال نفوذ یا توطئه‌هایشان و همکاری خواجه ها توانستند موفق به برکناری پادشاهی شوند.

در زمان قاجار، مردم در شهرهای بزرگ، مخصوصا در تهران، برای ورود به دربار، حرمسرای شاه و شاهزادگان و سایر بزرگان در قالب کنیز، غلام و خواجه درمی‌آمدند. برای هر دختر شاه به محض تولد یک دده (پرستار) و یک خواجه در نظر گرفته می شد تا او را بزرگ کرده و کمکش کنند. خیلی ها، مخصوصا آنهایی که به دنبال جلب توجه شاه و سایر مردان قدرتمند بودند، برای به دست آوردن موقعیت بهتر و قدرتمندتر شدن، هرجا زنی زیبا می دیدند مهم نبود که چه شرایطی دارد، او را به خواجه حرمسرا معرفی می کردند تا وارد دربار شود.

خواجه ها چه کسانی بودند و چه جایگاهی در دربار داشتند؟

خواجه ها را در اوایل نوجوانی، بین هفت تا ۱۰ سالگی اخته می کردند و بدین ترتیب بعد از اخته کردن به آن ها خواجه، اخته یا آغا می‌گفتند. ظاهر آنها بیشتر زنانه بود و سنشان از ظاهرشان قابل تشخیص نبود. این خواجگان هم از اسیران سیاه پوستان آفریقایی و هم سفید پوستان قفقازی بودند. بعض اوقات خلافکاران و مجرمینی که تجاوز انجام داده بودند، اخته می شدند. پس از اخته شدن، اگر زنده می ماندند زندگی به کامشان می شد. چرا که داشتن خواجه سفید پوست عنصری تجملی در دربار به حساب می آمد.

قیمت یک خواجه حداقل سه برابر سایر غلامان بود. خواجه­ باشی و سر خواجه ­ها اغلب درآمد خوبی داشتند و حقوق خوبی دریافت می کردند. آن ها نه تنها اتاقی در اندرونی که خانه ای هم در شهر داشتند. ناصرالدین شاه در نهایت پس از مرگ خواجه ها صاحب دارایی های آنها می شد، در نتیجه در رسیدگی به آنها کم نمی گذاشت.

خواجه‌ ها در خدمت زنان حرمسرا

در دوران ناصرالدین شاه، تعداد خواجه های حرمسرا به بیش از ۹۰ نفر می‌رسید و شاه خودش هفت خواجه ویژه داشت که از میان آنها می‌توان به آغا بشیر، آغا محمدخان و آغا غلامعلی اشاره کرد. آغا بشیر که از او به عنوان خواجه اول ناصرالدین شاه یاد می‌شود از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و علی‌رغم قانونی که برای منع زن گرفتن خواجه‌ ها وجود داشت، پس از مرگ محمدشاه، یکی از زیباترین زنان او را به همسری انتخاب کرد.

وظیفه خواجه سرایان محافظت از حیاطی بود که مخصوص زنان بود و اغلب همانجا زندگی می کردند. ریاست خواجه ها با یک نفر سر خواجه بود و خود این سرخواجه ها زیر دست آغاباشی، رئیس حرمسرا و خواجه ها بودند. تعداد خواجگانی که در خدمت زنان حرمسرا بودند بستگی به این داشت که آن زن تا چه حد مورد علاقه و محبت شاه قرار داشت. اکثر خانم های دربار یک تا دو خواجه داشتند؛ البته زنان درجه سه حرمسرا، خواجه نداشتند.

خواجگان دربار ناصرالدین شاه کلیددار خزانه سلطنتی بودند و همچنین وظیفه مراقبت از غذای شاه را بر عهده داشتند.

آغا بهرام، خواجه محبوب جیران

آغا بهرام خواجه مخصوص جیران، سوگلی محبوب ناصرالدین شاه بود که ارج و قربی بیش از سایر خواجگان نزد شاه داشت. او که ظاهری به مراتب زشت‌تر از بقیه خواجه ها داشت از نزدیکی به شاه استفاده می‌کرد و گاه برای آنکه حرف زنانی از حرمسرا که برای مدت طولانی موفق به دیدار با شاه نمی‌شدند، به او برساند، انعام ویژه‌ای از این زن‌ها می‌گرفت.