عليرضا سزاوار
به گزارش«رهوا».بر اساس توافق‌های صورت گرفته در وزارت علوم، پارک‌های علم و فناوری باید هشت درصد از بودجه خود را به گرنت فناوری اختصاص دهند. هر استاد و دانشجویی که بتواند پایان‌نامه خود را در موضوعات و استان‌های مورد تأیید پارک علم و فناوری به محصول تبدیل کند، گرنت فناوری می‌گیرد. البته شواهد نشان می‌دهد که سختگیری در این زمینه موجب می‌شود تا بسیاری از اساتید همانطور که قید گرنت پژوهشی را زدند، قید گرنت فناوری را هم بزنند.
سال‌هاست که بسیاری از دانشگاه‌ها به اساتید و دانشجویانی که پژوهش‌های کاربردی ارائه دهند، گرنت پژوهشی می‌دهد. این گرنت از متداول‌ترین کمک‌هزینه‌هایی است که به فعالان عرصه پژوهش تعلق می‌گیرد، اما گرنت فناوری موضوعی است که به تازگی خلق شده است.
بودجه ۲۱ میلیاردی گرنت اکثر دانشگاه‌ها و مراکز علمی برای ارتقای سطح علمی مجموعه خود و جامعه اقدام به اهدای کمک‌هزینه یا گرنت‌هایی به افراد صاحب صلاحیت می‌کنند. این امر نه‌تن‌ها باعث پیشرفت علمی دانشگاه‌ها می‌شود، بلکه به اشخاص اجازه ارائه ایده و خلاقیت‌های جدید را می‌دهد.
از سال گذشته مقدمه‌های تأمین بودجه و اختصاص گرنت فناوری برای تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های دانشجویان و اساتید فراهم شد. مدت‌ها می‌شد که پارک‌های علم و فناوری علاوه بر گرنت پژوهشی به دنبال ایجاد گرنت‌های فناوری بودند و در نهایت اواخر سال قبل به سرانجام رسید.
آذرماه سال گذشته بود که مهدی کشمیری، قائم‌مقام معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم از اختصاص گرنت فناوری، آن هم از سال ۹۸ به دانشگاه‌های کشور خبر داد. او این مهم را در نشست وزارت علوم با رؤسای پارک‌های علم و فناوری مطرح کرده و گفته بود: «برای این کار ۲۰ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان در بودجه ۹۸ در نظر گرفته شده است.»
این صحبت‌ها در حالی مطرح شد که به اذعان همین مقام مسئول در سال ۹۶، تنها ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار برای گرنت فناوری در نظر گرفته شده بود و قطعاً اختصاص ۲۰ میلیارد تومان برای آن، نشان‌دهنده رشد چشمگیر اعتبارات در ردیف گرنت فناوری محسوب می‌شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی هم به میدان آمد
عنوان شدن ناگهانی گرنت فناوری آن هم با اعتبار ۲۰ میلیارد تومانی در اواخر سال ۹۷ و به خصوص امسال در حالی دنبال می‌شود که تا پیش از آن شاید خود پژوهشگران نیز اطلاع دقیقی از وجود این گرنت و سازوکار اجرای آن نداشتند؛ گرنتی که کشمیری وظیفه اجرای آن را متوجه پارک‌های علم و فناوری و عنوان کرد: «عامل مالی این گرنت در صندوق‌های پژوهش و فناوری است و بر اساس توافقات صورت‌گرفته با پارک‌ها، آن‌ها باید هشت درصد از بودجه‌شان را به این مهم اختصاص دهند. از طرف دیگر صندوق نوآوری و شکوفایی اعتبار ۶۰ میلیارد تومانی را برای آن در نظر گرفته و درصورت تحقق کامل این مسیر، در اصل ۱۲۰ میلیارد تومان اعتبار برای گرنت فناوری در سال ۹۸ خواهیم داشت.»
این در حالی است که تیرماه همان پارسال مسعود برومند، معاون وقت پژوهشی وزارت علوم میزان اعتبار این گرنت را به تصمیم دولت مرتبط دانسته بود، اما پنج ماه بعد همین مقام مسئول در نشست مدیران ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور از تدوین سازوکار تأمین اعتبار پژوهشی در قالب اعطای گرنت فناوری و همچنین تعیین اعتبار ۲۰ میلیاردی برای این مسئله خبر داد.
استان‌های پروژه محور
آخرین روز از دی‌ماه سال قبل بود که قائم‌مقام معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در امور فناوری از اجرای گرنت فناوری آن هم با همکاری وزارت ارتباطات و تنها در دانشگاه‌های پنج استان آذربایجان‌شرقی، سمنان، فارس، مرکزی و خراسان‌رضوی سخن گفت. به گفته کشمیری این طرح تنها به حوزه ICT و به سه قالب پایان‌نامه، رساله و کار‌های تحقیقاتی و شرکت‌های نوپای دانشگاهی تعلق خواهد گرفت.
به‌عبارت دیگر تنها پایان‌نامه و رساله‌های مصوب در حوزه ICT در این مرحله مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و بعد از محرز شدن اینکه پایان‌نامه و مقاله‌ای می‌تواند در مسیر تجاری‌سازی و تولید محصول قرار بگیرد، آن وقت است که مبلغی به‌عنوان گرنت فناوری به دانشجو یا استاد نگارنده تعلق خواهد گرفت.
درست است که به گفته مسئولان مربوطه قرار به اعطای ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرنت فناوری است، اما این بدان معنی نیست که به پایان‌نامه، مقاله، کار تحقیقاتی و شرکت‌های رشد به یک میزان گرنت تعلق بگیرد؛ چراکه بر اساس سازوکار در نظر گرفته‌شده به پایان‌نامه‌هایی با موضوعات فناوری و نوآوری ۱۰ میلیون تومان، رساله‌های دکتری ۲۰ میلیون تومان، کار تحقیقاتی ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان و شرکت‌ها حدود ۶۰ میلیون تومان تسهیلات مالی در قالب گرنت فناوری اعطا خواهد شد.
جزئیات ارائه گرنت‌های فناوری
مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی امور فناوری وزارت علوم خرداد ماه امسال هم با بیان اینکه از هفته آینده تقاضا‌ها برای ارائه گرنت فناوری در حوزه ICT دریافت و در یک بازه دو ماهه بررسی می‌شود، درباره جزئیات ارائه گرنت‌های فناوری به شرکت‌های نوپا و دانشگاه‌ها گفت: «در واقع ما سه نوع گرنت داریم؛ نخست گرنتی که به پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی (ارشد و دکتری) تعلق می‌گیرد. دوم، گرنت‌های مربوط به فعالیت‌های اعضای هیئت علمی در سرچ لب‌ها و دیگری هم گرنت‌هایی که شامل حال شرکت‌های نوپایی است که در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی فعالیت می‌کنند.»
مهدی کشمیری با بیان اینکه مخاطبان این گرنت‌ها اساساً دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی هستند، افزود: «گرنت‌های یاد شده با حمایت‌های وزارت علوم، پارک‌های علم و فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و برخی سازمان‌های علاقه‌مند به حمایت از تحقیقات علمی صورت می‌گیرد. طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته، در گام نخست و به منظور راه‌اندازی دور اول ارائه گرنت‌ها، تقاضا‌ها دریافت و در یک بازه زمانی دو ماهه، بررسی و اعلام نتیجه خواهد شد.»
سودی برای استاد و دانشجو ندارد
وی با اشاره به اینکه در دور نخست، وزارت ارتباطات و پارک فناوری فاوا به عنوان سازمان حامی حضور پیدا کرده‌اند، افزود: «برنامه به این ترتیب است که در دور نخست، در پنج استان، گرنت‌ها با موضوعات مرتبط با حوزه‌های آی سی تی (ICT) به رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها تعلق می‌گیرد. پیش‌بینی ما این است که رقمی حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیارد تومان از منابع، مورد استفاده قرار بگیرد.»
مهدی خلج، پژوهشگر برتر استان قزوین در همین زمینه در گفتگو با خبرگزاری دانشگاه آزاد درباره گرنت فناوری گفت: «در ابتدای پاسخم به مزیت اختصاص این گرنت به دانشگاه‌ها باید بگویم در دانشگاه‌های خارج از کشور در حوزه گرنت به این شکل عمل می‌کنند که اگر گرنتی به استادی تعلق می‌گیرد، او بر اساس سرفصل‌های هزینه‌های درنظر گرفته‌شده در آن گرنت عمل می‌کند، اما سرفصل‌ها به سختگیری‌ای که در کشور ما تدوین شده، نیست.»
او با تأکید بر اینکه روند تخصیص بودجه و موارد هزینه‌کرد گرنت در کشور به حدی پیچیده و ناکارآمد است که اساتید رغبتی برای دریافت آن ندارند، ادامه می‌دهد: «شخصاً زمانی که آیین‌نامه گرنت را مطالعه کردم، به‌طور کلی از دریافت آن صرف‌نظر کردم، چراکه به حدی مسیر دریافت و هزینه‌کرد گرنت پیچیده و سخت است که عملاً دریافت آن سودی برای استاد و بالطبع دانشجو ندارد.»
به یک گزارش کار اکتفا می‌شود
پژوهشگر برتر استان قزوین با بیان اینکه گرنت در ایران تأثیر کاربردی در روند انجام فعالیت‌های پژوهشی ندارد، تصریح کرد: «مسئله مهم دیگر اینکه تنها کسانی می‌توانند از گرنت بهره‌مند شوند که به اصطلاح جزو افراد بانفوذ باشند و اینطور نیست که سازوکار‌های تعیین‌شده برای اعطای گرنت، در میدان عمل به درستی اجرا شود و همین مسئله باعث شده صرفاً به ارائه یک گزارش کار از فعالیت پژوهشی در ازای گرنت اکتفا شود.»
خلج می‌گوید: «این‌گونه نیست که بگوییم پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های دانشگاهی ما که از طریق اعطای گرنت حمایت شده‌اند، حتماً به ارائه راهکار برای رفع مشکلات جامعه و صنعت ما منتج می‌شوند؛ تا جایی که حتی می‌بینیم در دانشگاه‌های دولتی‌مان، اساتید قرارداد‌های پژوهشی با وزارتخانه‌های مختلف منعقد و بودجه‌ای را برای امور پژوهشی خود دریافت می‌کنند، اما در نهایت به ارائه یک گزارش کار از فعالیت‌هایشان بسنده می‌کنند.»
خلج می‌گوید: «این‌گونه نیست که بگوییم پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های دانشگاهی ما که از طریق اعطای گرنت حمایت شده‌اند، حتماً به ارائه راهکار برای رفع مشکلات جامعه و صنعت ما منتج می‌شوند؛ تا جایی که حتی می‌بینیم در دانشگاه‌های دولتی‌مان، اساتید قرارداد‌های پژوهشی با وزارتخانه‌های مختلف منعقد و بودجه‌ای را برای امور پژوهشی خود دریافت می‌کنند، اما در نهایت به ارائه یک گزارش کار از فعالیت‌هایشان بسنده می‌کنند.»
بی‌میلی صنایع به ظرفیت‌های دانشگاهی
خلج با انتقاد از بی‌تفاوتی چرخه دانشگاه و صنعت، تصریح کرد: «یکی از دلایل عمده عدم ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران این است که نه دانشگاه خود را نیازمند به صنعت می‌داند و نه صنعت برای رفع مشکلاتش حاضر است سراغ دانشگاه برود و به همین دلیل هیچ‌گاه شاهد شکل‌گیری ارتباط میان این دو نهاد نیستیم و طبیعی است که این مسیر، به ورود دانشگاه برای رفع مشکلات دیگر جامعه نیز ختم نخواهد شد.»
این پژوهشگر برتر استان قزوین به بودجه دانشگاه‌های دولتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مشکلات ما این است که دانشگاه‌های دولتی ما بودجه‌شان را از طریق بودجه عمومی کشور تأمین می‌کنند و به همین دلیل اصلاً نیازی نمی‌بینند که سراغ جذب پروژه‌های پژوهشی خارج از دانشگاه که باعث تزریق بودجه برای فعالیت‌های پژوهشی می‌شود، بروند؛ البته همانطور که همه می‌دانیم صنایع‌مان نیز رغبتی برای رفع مشکلاتشان از طریق استفاده از ظرفیت دانشگاهی ندارند.»
این پژوهشگر برتر استان قزوین به بودجه دانشگاه‌های دولتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مشکلات ما این است که دانشگاه‌های دولتی ما بودجه‌شان را از طریق بودجه عمومی کشور تأمین می‌کنند و به همین دلیل اصلاً نیازی نمی‌بینند که سراغ جذب پروژه‌های پژوهشی خارج از دانشگاه که باعث تزریق بودجه برای فعالیت‌های پژوهشی می‌شود، بروند؛ البته همانطور که همه می‌دانیم صنایع‌مان نیز رغبتی برای رفع مشکلاتشان از طریق استفاده از ظرفیت دانشگاهی ندارند.»
سختگیری‌هایی که دست اساتید را می‌بندد
خلج توضیح می‌دهد: «درست است که در همه کشور‌ها سرفصل‌هایی برای نحوه هزینه کردن گرنت وجود دارد، اما در ایران سازوکار‌های در نظر گرفته‌شده برای این بخش به حدی سختگیرانه است که عملاً دست اساتید را می‌بندد و طبیعی است که اساتید نیز رغبت چندانی برای آن نشان نمی‌دهند. معتقدم اگر قوانین انعطاف بیشتری در این بخش داشتند، قطعاً شاهد وضعیت دیگری بودیم.»
او می‌گوید: «احتمال دارد گرنت فناوری نیز به سرنوشت گرنت پژوهشی دچار شود و عملاً پایان‌نامه‌ها را از مسیر تجاری‌سازی دور کند، چراکه نمی‌توان این مسئله را فراموش کرد که قطعاً برای تولید محصول هزینه‌های بالایی صرف می‌شود و اگر قرار باشد در گرنت فناوری نیز همان روند گرنت پژوهشی در پیش گرفته شود و دست اساتید و دانشجویان بسته شود، دیگر نمی‌توان این انتظار را داشت که این گرنت‌ها آنطور که باید نتیجه‌دهی داشته باشند.»
کمک‌های اندک؛ هزینه‌های بالا
این پژوهشگر برتر استان قزوین ادامه می‌دهد: «به‌دلیل روند اشتباهی که امروزه در نحوه اختصاص گرنت‌ها به اساتید وجود دارد، اگر استادی برای ارتقای جایگاه شغلی‌اش دست به نگارش مقاله‌ای بزند، ترجیح می‌دهد از جیب خود برای این کار هزینه کند تا اینکه بعد از کلی سختی، گرنتی را دریافت کند که جز در سرفصل‌های تعیین‌شده، اجازه هزینه‌کرد نداشته باشد.»
خلج با تأکید بر اینکه یکی از مسائلی که شاید کمتر به آن توجه شود، ارتباط اساتید ایرانی با اساتید دیگر کشورهاست، می‌گوید: «قطعاً باید روند ارتباط و تداوم آن بیش از پیش مدنظر مسئولان مربوطه باشد؛ چراکه اگر این مسئله وجود نداشته باشد، امکان دارد هزینه‌های پژوهشی ما صرف اموری شود که پیش‌تر در دنیا دنبال شده و نتیجه‌های آن نیز مشخص است. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت که صرفاً با اعطای گرنت چه در قالب پژوهش و چه در قالب فناوری، به نتایجی که امروزه دنیا به آن دست پیدا کرده، برسیم.»
او صحبت‌هایش را اینطور به پایان می‌رساند: «یکی دیگر از مباحث مهم در مسئله گرنت، مبالغ در نظر گرفته‌شده برای آن است. شاید به ظاهر اعطای ۲۰ تا ۳۰ میلیون تسهیلات در قالب گرنت برای مقاله هزینه خوبی باشد، اما در عمل وقتی قرار است کار پژوهشی درست برای نگارش مقاله‌ای انجام شود، این مبالغ چندان زیاد نیست و نمی‌توان انتظار داشت که با صرف چنین بودجه‌ای در مقابل هزینه‌های بسیار بالا، یک مقاله کاربردی بسیار قوی تولید کرد که خروجی آن به تولید محصول بینجامد.»
انتظار تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها
هرچند تا اینجای کار مسئولان از شیوه جدید حمایتی خود در راستای تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری صحبت کرده‌اند، اما نمی‌توان این مسئله را نادیده گرفت که پیش‌تر در حوزه گرنت پژوهشی، بسیاری از پژوهشگران از عدم‌اجرای درست سازوکار‌های اعمال‌شده و در نهایت ایجاد رانت پژوهشی گلایه داشتند.
اتفاق شومی که نمی‌توان به طور قطعی ادعا کرد گریبانگیر گرنت فناوری نخواهد شد، از این‌رو انتظار می‌رود که مسئولان راهکاری درست برای تکرار اشتباهات در نظر گرفته باشند تا از عدم اختصاص درست منابع و در نهایت بی‌نتیجه ماندن اختصاص گرنت فناوری جلوگیری کنند. از سوی دیگر اعطای ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرنت فناوری بسیار ناچیز است و نمی‌توان از آن انتظار زیادی در راستای تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها داشت.
اتفاق شومی که نمی‌توان به طور قطعی ادعا کرد گریبانگیر گرنت فناوری نخواهد شد، از این‌رو انتظار می‌رود که مسئولان راهکاری درست برای تکرار اشتباهات در نظر گرفته باشند تا از عدم اختصاص درست منابع و در نهایت بی‌نتیجه ماندن اختصاص گرنت فناوری جلوگیری کنند. از سوی دیگر اعطای ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرنت فناوری بسیار ناچیز است و نمی‌توان از آن انتظار زیادی در راستای تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها داشت.
رساله‌های دکتری ۲۰ میلیون تومان گرنت می‌گیرند
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی امور فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در خصوص اهداف برنامه گرنت فناوری گفت: توجه به توسعه و تجاری‌سازی فناوری در حوزه پژوهشی و تقویت جریان کارآفرینی و نوآوری در مراکز پژوهشی، کمک به تقویت کیفی پارک‌های علم و فناوری، ارتقای سطح همکاری پارک‌ها با دانشگاه‌ها، حمایت از تکمیل زنجیره تأمین و ارزش سازمان‌های اجرایی و حمایت از فعالیت‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان از اهداف گرنت فناوری است.
دکتر مهدی کشمیری، در پنجاه و سومین نشست مجازی معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، در خصوص محتوای برنامه گرنت فناوری گفت: حمایت از انجام پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی با محتوای فناورانه که همان گرنت جوانه است و حمایت از فعالیت‌های تحقیقاتی با محتوای تجاری‌سازی اعضای هیئت علمی در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی که گرنت شکوفایی است و حمایت از فعالیت‌های شتاب‌دهی و رشد شرکت‌های نوپا که گرنت رشد به شمار می‌رود برنامه‌های گرنت فناوری را ایجاد می‌کنند.
وی به مشارکت‌کنندگان در تأمین منابع این گرنت اشاره کرد و افزود: فناور متقاضی دریافت گرنت، دانشگاه، پارک علم و فناوری مجری، وزارت عتف، سازمان یا نهاد اجرایی و اقتصادی مشارکت‌کننده، شرکت دانش‌بنیان متقاضی، صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق پژوهش و فناوری عامل از تأمین‌کنندگان منابع این گرنت هستند. کشمیری درخصوص بخش‌های حمایتی هر گرنت گفت: حمایت پایه با بهره‌گیری از منابع مالی متقاضی، پارک مجری و وزارت عتف صورت می‌گیرد و سایر حمایت‌های مالی شامل سازمان حامی مشارکت‌کننده، صندوق نوآوری و شکوفایی و تسهیلات صندوق پژوهش و فناوری عامل است.
مهدی کشمیری در گفتگو با خبرنگار مهر از اختصاص «گرنت فناوری» به رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها برای اولین بار خبر داد و اظهار کرد: قرار است با مشارکت وزارت ارتباطات، این طرح را در حوزه ICT در مرحله اول با پنج استان و دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی آغاز کنیم.
قائم‌مقام معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در امور فناوری با اشاره به اینکه دانشگاه‌های استان‌های آذربایجان شرقی، سمنان، فارس، مرکزی و خراسان رضوی برای اجرای این طرح انتخاب شده‌اند، اظهار کرد: این طرح مکمل گرنت پژوهشی است که به اعضای هیئت علمی در قبال مقاله‌ها و کار‌های پژوهشی آن‌ها ارائه می‌شود. کشمیری در این مورد که این گرنت فناوری به چه کسانی و در قبال چه کاری تعلق خواهد گرفت هم خاطرنشان کرد: قرار است این گرنت را در دانشگاه و در سه قالب پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و کار‌های تحقیقاتی و شرکت‌هایی که نوپا و از دل دانشگاه بیرون آمده‌اند، ارائه دهیم.
وی با بیان این مطلب که این پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها باید در حوزه فناوری، نوآوری و تجاری‌سازی باشد، تصریح کرد: پس ما از پایان‌نامه‌ای که به سمت فناوری و تجاری‌سازی حرکت کرده باشد و منجر به تولید محصولی فناور شود، حمایت خواهیم کرد.
قائم‌مقام معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در امور فناوری درباره مبالغ گرنت فناوری نیز توضیح داد و گفت: طی مذاکراتی که با وزارت ارتباطات داشتیم، پیش‌بینی ما این است که ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرنت به کار‌های تحقیقاتی ارائه دهیم که بودجه‌ای بالغ بر ۱۵ تا ۲۰ میلیارد تومان را شامل می‌شود. بر همین اساس به پایان‌نامه‌هایی با موضوعات فناوری و نوآوری، ۱۰ میلیون تومان، رساله‌های دکتری ۲۰ میلیون تومان، کار‌های تحقیقاتی ۳۵ تا ۴۰ میلیون تومان و شرکت‌های رشد نوپا و دانشگاهی حدود ۶۰میلیون تومان ارائه خواهیم داد.
وی اضافه کرد: مکانیسم اجرای این طرح به این صورت است که در حوزه آی سی تی پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که مصوب شده، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که آیا به سمت تولید محصول فناور و تجاری‌سازی حرکت کرده‌اند یا خیر. یعنی در واقع ما داوری پایان‌نامه‌ها را بر عهده داریم.
البته اینطور نیست که ما اعلام کنیم در چه حوزه‌هایی باید مقاله‌ها و رساله‌ها نوشته شوند یا کار تحقیقاتی روی موضوع خاصی صورت گیرد بلکه افراد اگر فکر می‌کنند، در حوزه‌های فناوری و نوآوری کار کرده‌اند می‌توانند اپلای کنند و ما نیز کار تحقیقاتی آن‌ها را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد.
https://rahva.ir/?p=19840
