پایگاه خبری«رهوا».«محمد جواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه‌ای اختصاصی با پایگاه «لوب‌لاگ» گفته کشورهای اروپایی تنها یک درصد از تعهدات برجامی خود در قبال ایران را انجام داده‌اند.

ظریف در این مصاحبه در پاسخ به این سؤال که آیا تماسی میان دولت ایران و دولت «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا وجود داشته یا خیر گفت که تهران در پاسخ به درخواستی از دولت آمریکا مبنی بر اینکه علاقه‌مند به گفت‌وگوی بشردوستانه با ایران است پیشنهاد مبادله زندانیان را مطرح کرده است.

وزیر امور خارجه ایران گفت که علی‌رغم پاسخ مثبت ایران، پاسخی از طرف واشنگتن دریافت نشده و فقط وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایران می‌تواند به‌صورت یکجانبه اتباع آمریکایی بازداشت‌شده در ایران را آزاد کند.

ظریف در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به سؤال مصاحبه‌کننده مبنی بر اینکه کشورهای اروپایی تنها به ۱۰ درصد تعهداتشان عمل کرده‌اند و آیا ایران نباید با آنها مقابله به مثل کند تصریح کرد: «اروپا همان‌طور که شما به‌درستی گفتید به کمتر از ۱۰ درصد از تعهداتش عمل کرده است، در واقع، بیش از ۱۰۰ درصد در بیانیه‌های عمومی و کمتر از ۱ درصد در پایبندی واقعی به تعهداتش».

وی اضافه کرد: «اگر اروپا می‌خواهد در موقعیتی باشد که بخواهد مطالبه مطرح کند بایستی برای آن هزینه کند. اگر این کار را انجام ندهد خطر فروپاشی کل توافق وجود دارد».

وزیر خارجه ایران درباره این‌که وضعیت یکجانبه‌ بودن در برجام تا کجا ادامه خواهد یافت گفت: «به‌کلام ساده، من به رئیس مجمع عمومی که کنفرانسی در خصوص چندجانبه‌گرایی برگزار کرده بود گفتم: “شما نمی‌توانید به‌صورت یکجانبه حامی چندجانبه‌گرایی باشید».(۱)

عایدی ایران از برجام نزدیک به صفر است
کیهان طی گزارشی در اینباره نوشت: این اظهارات ظریف در حالی است که چندی پیش هم عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امورخارجه در نشستی در آنکارا با ‌اشاره به اینکه ایران در حالی تحریم را تحمل می‌کند که به برجام پایبند مانده، گفت: ۱۴ گزارش متناوب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موجود است که می‌گوید ایران کاملا به برجام پایبند بوده است.

عراقچی افزود: هر توافقی برمبنای داده و ستانده است. ستانده ایران از برجام نزدیک به صفر است در حالی که به تعهدات خود پایبند بوده است. این روند قابل ادامه دادن نیست. ایران یک سال صبر کرده و به بازماندگان در برجام، فرصت کافی داده است. ایران به دیپلماسی فرصت کافی را داده‌ اما دیگر بس است. صبر ایران در حال لبریز شدن است. متاسفانه برجام به پایان خود بسیار بسیار نزدیک شده است و همان‌طور که گفتم این توافقی متعلق به جامعه جهانی و در حوزه منع‌اشاعه است و باعث تاسف است که به پایان برسد اما پایان آن تقصیر ایران نخواهد بود. ایران می‌توانست یک سال پیش از برجام کناره‌گیری کند اما به جامعه جهانی از اروپا تا سایر اعضای برجام و شورای امنیت یک سال تمام وقت داد تا راهی بیابند اما آنها نتوانستند. این مسئله یک شکست برای همه است اما برهم خوردن برجام تقصیر ایران نخواهد بود.

گفتنی است که ولی‌الله سیف، رئیس‌سابق ‌بانک مرکزی ایران در فروردین ۹۶ در مصاحبه‌ای با تلویزیون بلومبرگ که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های خبری داخلی و خارجی داشت، گفته بود: توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ موسوم به برجام، تاکنون «تقریباً هیچ» دستاورد اقتصادی برای تهران در‌بر نداشته است.(۲)

مقدمه‌ای برای خروج؟
وطن امروز نیز در اینباره نوشت: آنچه ظریف به پایگاه خبری «لوب‌لاگ» گفته واقعیتی است که از ماه‌ها قبل منتقدان شیوه مذاکره او پیش‌بینی کرده و درباره آن مقالات متعدد نوشته و سخنرانی‌‌های مکرری  انجام داده‌‌‌اند. خروج غیرعلنی اروپا از برجام یک واقعیت غیرقابل انکار بود. اما آنچه اکنون باید مورد توجه قرار گیرد این است که حالا دولت روحانی و ظریف به عنوان آشپز برجام که پیش از این حاضر نبودند خروج اروپا از برجام را حداقل به صورت علنی بپذیرند، صراحتا اعلام می‌کنند وضعیت پایبندی اروپا به تعهدات برجامی‌شان کمتر از یک درصد است.  آمریکا از برجام خارج شده است؛ اروپا نیز کمتر از یک درصد در برجام باقی مانده است. حضور چین و روسیه در برجام نیز با توجه به مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران با این ۲ کشور، چندان حائز اهمیت نیست و ایران خارج از توافق هسته‌ای نیز مناسبات و روابط پایداری با این ۲ کشور دارد. بر همین اساس، اکنون باید پرسید وقتی آمریکا از توافق خارج شده، اروپا نیز کمتر از یک درصد به این توافق وفادار بوده و بیش از ۹۹ درصد تعهدات خود را انجام نمی‌دهد، پس قاعدتا ایران نیز دلیلی برای حضور در این توافق و تداوم تعطیلی برنامه هسته‌ای خود ندارد. به نظر می‌رسد در ظاهر آنچه ظریف به دنبال آن است، همین مطالبه خروج از برجام است. بر همین اساس، حالا با این اعتراف صریح ظریف به خروج عملی اروپا از برجام، اکنون این سوال به صورت جدی مطرح است که آیا دولت روحانی در حال مقدمه‌‌سازی برای اعلام خروج رسمی ایران از برجام است؟(۳)

آمریکا اروپا را هم از توافق هسته‌ای خارج کرد، دولت تماشاگر مرگ برجام نباشد
در همین حال، فرهیختگان طی گزارشی نوشت: جدید‌ترین اقدام آمریکا برای مقابله با ایران، جنس نسبتا متفاوتی نسبت به اقدامات قبلی دارد، هرچند در همان فرآیند جا گرفته است. ایالات متحده تاکنون اگر با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های مالی و اقتصادی تلاش می‌کرد ایران را تحت فشار بگذارد، این‌بار با عدم تمدید معافیت‌های تحریمی در جریان همکاری‌های هسته‌ای ایران با کشورهای مختلف جهان که در برجام به رسمیت شناخته شده بود، تلاش می‌کند از ادامه برجام و اجرای آن توسط ایران جلوگیری کند و شرایطی را فراهم آورد که ایران مجبور شود یا فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف یا برجام را نقض کند.

براساس بیانیه‌ای که روز گذشته وزارت خارجه آمریکا منتشر کرد، پنج مورد از هفت مورد معافیت مرتبط با همکاری‌های هسته‌ای غیرنظامی سه کشور اروپایی به اضافه چین و روسیه با ایران تمدید و دو مورد مهم از این موارد تمدید نشد.

بر این اساس هرگونه همکاری کشورهای ثالث در زمینه توسعه نیروگاه اتمی بوشهر یا انتقال اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین به خارج از ایران می‌تواند به تحریم کشورهای یادشده منجر شود؛ یعنی ایران که تا پیش از این می‌توانست ضمن غنی‌سازی برای برخی مصارف علمی، چرخه هسته‌ای خود را فعال نگه دارد و همزمان هم با تولید اورانیوم غنی‌شده آن را به کشورهای خارجی بفروشد، دیگر نخواهد توانست آزادانه و بدون فشار ایالات متحده نسبت به این اقدام مبادرت ورزد. این فشار البته شامل فرآیند تولید آب سنگین ایران که طبق برجام نباید در کشور ذخیره شود نیز می‌شود.

در متن این بیانیه که از ایران خواسته شده غنی‌سازی حداقلی ۳٫۶۷ درصد اورانیوم و بازفرآوری پلوتونیوم محدود خود را متوقف سازد، آمده است: «وزیر امور خارجه، [مایک] پمپئو در چارچوب سیاست دولت مبنی‌بر فشار حداکثری بی‌سابقه بر ایران برای ممانعت از تمامی اقدامات مخرب این کشور، از روز ۴ می (۱۴ اردیبهشت) محدودیت‌های موجود علیه برنامه هسته‌ای ایران را سخت‌تر می‌کند.» از طرف دیگر معافیت‌های تمدیدشده نه برای ۱۸۰ روز که حالا به مدت ۴۵ تا ۹۰ روز تمدید شده‌اند. با توجه به این شرایط حالا ایران در مقابل یک چندراهی قرار گرفته است و باید نسبت به انتخاب یکی از آنها اقدام کند. راه اول که بعید‌ترین راه است، مسیر تسلیم و توقف فعالیت‌های هسته‌ای است؛ ایران در این مسیر تصمیم خواهد گرفت تحت فشار آمریکا برای نزدیک نشدن به مرزهای محدودیت‌زای برجام دست از غنی‌سازی اورانیوم و همچنین تولید آب سنگین بکشد.

راه دوم که بسیار محتمل است، ادامه فرآیند کنونی است بدون در نظر داشتن احتمال نقض برجام. در این مسیر ایران به غنی‌سازی و بازفرآوری ادامه می‌دهد تا به مرز سطوح تعیین‌شده در برجام برسد. در این شرایط اگر طرفین برجام برخلاف نظر آمریکا اقدام به خرید از ایران کردند که هیچ، ولی در غیر این صورت به احتمال فراوان سطوح برجام نقض خواهد شد و آنگاه باید شرایط جدید تعیین‌تکلیف شود. در این شرایط با توجه به اینکه ایران بالاجبار نقض برجام کرده، باید دید واکنش آژانس و گروه کشورهای باقی‌مانده در برجام چه خواهد بود. راه سوم اما مذاکره مجدد و فی‌الفور است؛ اقدامی که بارها از سوی مسئولان کشور رد شده و باید دید این‌بار و در شرایط جدید چه می‌کنند.

روز گذشته دو اظهارنظر مهم که به نظر می‌رسد نسبت به آینده برجام تصویرهای جدیدی را می‌سازد از سوی مسئولان کشور مطرح شد. اولین اظهارنظر مربوط به محمدجواد ظریف بود که گفت اروپایی‌ها در برجام کمتر از ۱۰ درصد به تعهدات خود عمل کرده‌اند و اظهارنظر دوم مربوط به علی لاریجانی بود که ترجیح داد خیلی سریع آینده اقدامات ایران را تشریح کند و ابراز کرد: «ایران طبق برجام می‌تواند آب سنگین تولید کند و طبق این توافق خلافی مرتکب نشده است، پس ما کار غنی‌سازی را انجام می‌دهیم؛ می‌خواهید بخرید، می‌خواهید نخرید.»

این دو اظهارنظر که تقریبا همزمان با هم به تیتر رسانه‌ها تبدیل شد، شرایطی را ایجاد کرده که نشان می‌دهد ایران بنا ندارد زین پس تحت فشارهای آمریکا و بی‌عملی اروپا منفعل باقی‌ بماند، از این‌رو بعید نیست که برای پاسخگویی به تندروی آمریکا و کندروی اروپا از سوی ایران اقداماتی برای مقابله به‌مثل انجام شود، البته باید منتظر روز‌های آینده بود.(۴)