به گزارش«رهوا».۲۰سال پس از حملات ۱۱ سپتامبر، بازمانده‌های کشته‌شدگان در حالی همچنان در جست‌وجوی جوابی برای پاسخ دادن به ابهامات ماجرا هستند که سه رئیس‌جمهور پیشین آمریکا برای طفره رفتن از پاسخ، «محرمانه بودن» و «خطر آسیب به امنیت ملی» را بهانه قرار داده بودند.

در عین حال جو بایدن، روز جمعه دوازدهم شهریور دستوری را امضا کرد که از طبقه‌بندی خارج شدن اسناد را در طول ۶ ماه آینده امکان پذیر خواهد کرد. بایدن خواسته عمومی برای خارج شدن این اطلاعات از طبقه‌بندی را مهم‌تر از خسارتی دانسته که می‌تواند پیش از انتشار اسناد به امنیت ملی آمریکا وارد شود.

در نشست مجازی قدس با «دکتر سید محمد مرندی» استاد مطالعات آمریکا در دانشگاه تهران، «امیرعلی ابوالفتح» پژوهشگر وکارشناس ارشد مسائل آمریکا و «یوسف عزیزی» پژوهشگر سیاست‌گذاری عمومی از دانشگاه ویرجینیاتک در واشنگتن،  ابعاد و ابهامات این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا و تأثیر آن بر روابط واشنگتن-ریاض را مورد بررسی قرار دادیم.

چقدر می‌توان انتظار داشت محتوایی که در آینده منتشر می‌شود نقش ریاض را در حملات ۱۱سپتامبر تأیید کند؟

مرندی: تصور می‌کنم بعید است محتوای منتشر شده به طور مستقیم عربستان و سران این کشور را به ماجرا مرتبط کند؛ رویکرد سران آمریکا نشان داده است الزاماً این گونه نخواهد بود که با آمدن یک دولت دموکرات یا جمهوری خواه رویکرد سیاست خارجی این کشور تغییر گسترده‌ای پیدا کند. چنان‌که در یک سال گذشته اقدام خاصی از سوی دموکرات‌ها و بایدن در قبال عربستان ندیدیم. بنابراین تصور می‌کنم دموکرات‌ها در کنگره و مجلس نمایندگان و بایدن نیز منافع دولت و کشورشان را ترجیح خواهند داد.

عزیزی: بر اساس دستور بایدن وزارت دادگستری و سایر آژانس‌های امنیتی درگیر، ۶ ماه فرصت مرور این اسناد را خواهند داشت و مطمئناً قرار بر این نیست که همه این اسناد منتشر شوند و از نظر من با وجود تأکید بایدن بر درنظر نگرفتن منافع ملی در این رابطه بعید است آنچه منتشر خواهد شد، بدون در نظرگرفتن مواردی امنیتی و منافع ملی ایالات متحده باشد. چنان‌که حتی شخصی با روحیات ترامپ به تعهدش در زمینه افشای اسرار ترور جان اف کندی رئیس‌جمهور اسبق آمریکا که موضوعی حل نشده در اذهان افکار عمومی است، پایبند نماند و جز انتشار محدود آن اسناد آن‌هم به صورت کلی هیچ عایدی برای جامعه آمریکا نداشت و صرفاً در حد یک شوی تبلیغاتی انتخاباتی فراتر نرفت.

ابوالفتح: این موضوع هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ روانی برای خانواده‌های قربانیان دارای اهمیت خواهد بود که بالاخره عربستان در این حملات نقشی داشته است یا نه؛ چراکه به واسطه اثبات این مسئله خانواده‌ها می‌توانند در دادگاه شکایت کنند و درخواست محاکمه یا بلوکه کردن سرمایه و دریافت غرامت از حامیان حملات را داشته باشند. اما خب تا زمانی که این اسناد منتشر نشده نمی‌توان قضاوت کرد که آیا اصلاً ارتباط عربستان با موضوع اثبات خواهد شد یا خیر. بر فرض اینکه در اسنادی که قرار است منتشر شود ردپایی از دخالت یا حمایت عربستان از عاملان حمله دیده شود، خب این می‌تواند تبعاتی برای عربستان یا برخی شاهزادگان سعودی در برداشته باشد.

البته باید این مسئله را هم در نظر داشت که در صورت اثبات دخالت عربستان، رسیدگی به پرونده شکایت قربانیان ممکن است سال‌ها به درازا بینجامد.

 تأثیر افشای احتمالی دست داشتن ریاض در این حملات چه تأثیری روی روابط آمریکا و عربستان خواهد داشت؟

مرندی: همان‌طور که پیش از این نیز عنوان شد باید توجه داشته باشیم چراغ راه سیاست‌گذاری ایالات متحده بر تأمین منافع حداکثری است و حتی اگر در اسناد منتشر شده اثبات شود عربستان در آن حملات دست داشته، باز هم دور از ذهن است که تحول و دگرگونی خاصی را در روابط دو کشور شاهد باشیم. یعنی اینکه تصور نمی‌شود ایالات متحده روابطش را با عربستان قطع کند یا دست به تحریم‌های سنگین علیه این کشور بزند.

عزیزی: اگر فرض را بر این بگیریم در اسنادی که قرار است منتشر شود نشانه‌هایی از دست داشتن یا حمایت دولت ریاض یا برخی شاهزادگان سعودی با مسببان حملات وجود داشته و باز هم اگر فرض بگیریم قرار است این اسناد کامل منتشر شوند، خب این ماجرا نتایج خاص خودش را خواهد داشت و باید منتظر تبعات آن در روابط آمریکا و عربستان باشیم. چرا که اثبات دخیل بودن عربستان در این حملات، به خانواده‌های قربانیان حادثه امکان طرح شکایت در دادگاه و گرفتن غرامت و بلوکه کردن سرمایه‌های عربستان در خاک آمریکا را خواهد داد و این تشنج عظیمی را در روابط دو کشور ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل بعید است چنین اتفاقی را شاهد باشیم، مگر اینکه واقعاً دولت بایدن به دنبال تجدید نظر اساسی در روابطش در خاورمیانه باشد که آن‌هم ممکن است در بلندمدت رخ بدهد اما در کوتاه مدت دور از ذهن خواهد بود. بنابراین به نظر می‌رسد بخشی از این اسناد آزاد خواهد شد که در آن ممکن است از همدستی برخی خانواده‌های ثروتمند سعودی در حادثه ۱۱ سپتامبر پرده بردارد، اما قطعاً اشاره مستقیمی به حمایت سران سعودی نخواهد شد و به این ترتیب مسئله دست داشتن سعودی‌ها را هم رد نخواهد کرد. یعنی بایدن با یک تیر، دو نشان خواهد زد. هم به خواست افکار عمومی و بازماندگان حملات پاسخ داده است و هم اهرم فشار روی عربستان را به قوت قبل در دست خواهد داشت.

صدالبته نتایج این انتشار خفیف می‌تواند به تحریم‌های تک بعدی (با هدف شخص یا شرکتی) منتج شود تا سرانجام افکار عمومی و خانواده قربانیان را راضی کنند. چنان‌که واشنگتن برای تحریم گسترده یا اعمال فشار بیشتر بر عربستان اهرم‌های فشار و پرونده‌های بسیاری مثل اتفاقات پایگاه نظامی فلوریدا یا اسناد حمایت ریاض از گروه‌های تروریستی مثل داعش را در اختیار دارد. درواقع همه چیز بستگی به اراده سیاسی سران واشنگتن دارد که چه زمانی بخواهند از اهرم‌های فشار علیه ریاض استفاده کنند. بنابراین بنده اعتقاد ندارم که این ماجرا به یک بحران عمیق در روابط دو کشور منتهی شود. البته از این مهم نیز نباید غافل بود که یک روی دیگر این ماجرا ممکن است این باشد که اسناد منتشر شود و هیچ ردپایی از تأثیرگذاری یا حمایت عربستان در اسناد نبینیم.

ابوالفتح: اگر مشخص شود سعودی‌ها در این حملات نقش داشته‌اند، طبیعتاً فشارها بر عربستان افزایش خواهد یافت و از آنجایی که امروز مسئولیت امور بر عهده بن سلمان است و او به هیچ عنوان در میان نمایندگان کنگره چهره محبوبی به حساب نمی‌آید، بنابراین احتمالاً جهت‌گیری‌ها علیه وی در کنگره تشدید خواهد شد و در نهایت هزینه عربستان بالا خواهد رفت. یعنی عربستان بیشتر از گذشته باید سرمایه‌گذاری کند. بیشتر از قبل سلاح بخرد و قرارداد ببندد و به هر شیوه‌ای که می‌تواند دل نمایندگان کنگره را بدست بیاورد.