به گزارش«رهوا».تیرماه سال جاری زمانی که سالن مونتاژ سانتریفیوژ‌های پیشرفته در نطنز با یک انفجار خرابکارانه تخریب شد، برخی تحلیلگران این اقدام را واکنشی به تلاش ایران برای کاهش تعهدات برجامی دانستند. بر این اساس این اقدام خرابکارانه علاوه بر ضربه به کلیت برنامه هسته‌ای ایران می‌توانست یک سرعت‌گیر جدی هم برای برنامه هسته‌ای ایران باشد.

هر چند چگونگی انجام این خرابکاری از سوی مقامات رسمی تشریح نشد، اما تمام مقامات رسمی بر این نکته تأکید کردند که این عملیات از طریق نفوذ در داخل سایت انجام گرفته است. بعد‌ها «رونن برگمن» روزنامه‌نگار رژیم صهیونیستی مدعی شد این رویداد به وسیله جاگذاری مواد منفجره در لوله‌های این تأسیسات صورت گرفته است.

رونن برگمن همچنین در روز‌های نخست بعد از حادثه در چند گزارش برای نیویورک‌تایمز و به نقل از «منبع ارشد اطلاعاتی خاورمیانه» نوشته بود انفجار کار اسرائیل بوده و با بمب انجام گرفته و برنامه اتمی ایران را دست‌کم برای دو سال به تأخیر انداخته است.

پاسخ ایران به خرابکاری رژیم صهیونیستی

پس از مسجل شدن نقش خرابکاری در این اتفاق ایران اعلام کرد پاسخ جدی به این اقدامات رژیم صهیونیستی خواهد داد. اولین قدم در این باره نیز انتقال تأسیسات جدید به تأسیسات زیرزمینی نطنز برای جلوگیری از اتفاقات مشابه بود. قدم دوم که به نظر می‌رسد از سوی رسانه‌های غربی رسانه‌ای شده است، تصمیم ایران برای راه‌اندازی سه آبشار جدید از سانتریفیوژ‌های نسل جدید ۲M- IR در تأسیسات نطنز است.

بر این اساس گزارش محرمانه آژانس که به دست این خبرگزاری رسیده است نشان می‌دهد جمهوری اسلامی در نظر دارد سه آبشار جدید از سانتریفیوژ‌های «آی آر ۲ ام» را در سایت نطنز راه‌اندازی کند. البته در این گزارش به این نکته اشاره نشده که چه زمانی قرار است این آبشار‌های جدید راه‌اندازی شود، اما با توجه به اطلاع‌رسانی ایران روشن است این اقدام طی دو ماه آینده اجرایی می‌شود.

البته ایران از مدت‌ها پیش اقدامات جدیدی را در نطنز آغاز کرده بود که یکی از آن‌ها تزریق گاز به یک آبشار جدید از سانتریفیوژ‌های نسل دو بود و حالا به نظر می‌رسد این اقدام قرار است ابعاد گسترده‌تری بگیرد و برنامه هسته‌ای ایران با سرعت بیشتری جلو برود.

البته این اقدام را می‌توان به نوعی آمادگی برای اجرای طرح جدید تصویب شده در مجلس برای مقابله با تحریم‌های جدید و مقابله با تحریم‌های امریکا و غرب نیز دانست.

انتشار این خبر و اعلام ایران به آژانس در این باره بلافاصله با واکنش‌های طرف‌های دیگر برجام به خصوص اروپایی‌ها روبه‌رو شد.

به عنوان مثال سه کشور اروپایی برجام طی بیانیه‌ای اعلام کردند اطلاعیه اخیر ایران به آژانس اتمی درباره تصمیم نصب سه آبشار سانتریفیوژ پیشرفته در تأسیسات غنی‌سازی نطنز، مخالف برجام و بسیار نگران‌کننده است.

البته این اقدامات ایران طبق ماده ۳۶ و ۳۷ برجام انجام می‌گیرد که بر اساس آن ایران توانایی واکنش مقابل بدعهدی‌های غرب را نیز دارد، اما دلیل اصلی این واکنش اروپایی توانمندی‌هایی است که این اقدام در اختیار برنامه هسته‌ای ایران قرار می‌دهد.

برجام چگونه شکل گرفت؟

برجام و مذاکرات پیرامون آن بر اساس یک مفهوم بسیار ساده و با جزئیات فنی بسیار ساده طراحی شده است. براین اساس ایران توان و دانش فنی خود را برای رسیدن به مواد لازم شکافت‌پذیر به یک بازه زمانی ۱۲ ماهه کاهش داده و در مقابل کشور‌های غربی متعهد می‌شوند تحریم‌های وضع شده علیه ایران در حوزه‌هایی همچون بحث بانکی و نفتی را به طور کامل تعلیق کنند.

از سال ۱۳۹۸ و پس از صبر یکساله ایران در برابر خروج امریکا از برجام و ناکامی اروپا برای جبران این مسئله ایران به تدریج در برخی حوزه‌ها شروع به کاهش این مدت زمانی ۱۲ ماهه کرد. از جمله این موارد می‌توان به افزایش غنای غنی‌سازی و همچنین آغاز انباشت اورانیوم کمتر غنی شده ۶/۳ درصدی اشاره کرد.

همچنین ایران غنی‌سازی در فردو به عنوان دژ غیر قابل تخریب ساختار هسته‌ای خود را آغاز کرد. مهم‌ترین ویژگی تأسیسات غنی‌سازی فردو که موجب بر هم خوردن محاسبات طرف غربی شد، استقرار این تأسیسات در عمق زمین بود؛ جایی که به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از تسلیحات غیراتمی امریکا قابلیت نفوذ به آن را ندارند. اگرچه بعد‌ها پنتاگون مدعی شد قابلیت انهدام این تأسیسات را با بمب‌های ۱۵ تنی به دست آورده است، اما کارشناسان خبره نظامی چنین احتمالی را رد کردند.

به این ترتیب ایران به تدریج در حال کم کردن این مدت زمانی ۱۲ ماهه مقابل فشار‌های امریکاست. یکی از مهم‌ترین اثرات این اقدام افزایش میزان مواد غنی شده از ۳۰۰ کیلو به ۲ هزار کیلوست. البته این میزان همچنان از ۱۰ هزار کیلو مواد غنی‌سازی شده‌ای است که ایران در زمان برجام به آن دست یافت.

یکی از مهم‌ترین بند‌هایی که در برجام به عنوان محدود‌کننده برنامه هسته‌ای ایران ذکر شده است، میزان حجم غنی‌سازی ایران و استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته است.

بر اساس برجام ایران نزدیک به ۵۵۰۰ سو توانمندی غنی‌سازی در طول مدت ۱۰ سال در اختیار خواهد داشت که با راه‌اندازی دستگاه‌های پیشرفته این مسئله به طور اساسی تغییر خواهد کرد.

چرا سانتریفیوژ پیشرفته مهم است؟

یکی از مهم‌ترین نکات موجود در اقدام جدید ایران نیز استفاده از دستگاه‌های پیشرفته غنی‌سازی است. اگرچه ایران از سال ۱۳۹۱ به تدریج نصب دستگاه‌های پیشرفته غنی‌سازی را آغاز کرده بود، اما در طول هشت سال گذشته هیچ‌گاه به صورت عملی به سمت نصب آن‌ها حرکت نکرده بود. نزدیک به ۲ هزار دستگاه پیشرفته غنی‌سازی که در نطنز نصب شده بود بدون تزریق گاز با توافق برجام برچیده شد.

از این رو می‌توان شروع تزریق گاز به این سانتریفیوژ‌ها را نقطه شروع تحول مهمی در عرصه هسته‌ای ایران دانست. سانتریفیوژ ۲M- IR به زبان فنی شش برابر بیشتر از سایر سانتریفیوژ‌ها توان غنی‌سازی دارد. به این ترتیب اگر ایران تعداد آبشار‌های فعال در نطنز را به چهار عدد برساند، توان غنی‌سازی ایران به بیش از ۱۰ هزار سو افزایش خواهد یافت که عملاً فاصله تعیین شده در برجام را به شش ماه کاهش خواهد داد.

البته طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی ظرفیت نصب دستگاه‌های پیشرفته غنی‌سازی ۲M- IR باید به هزار عدد برسد که در صورت این اقدام فاصله ایران تا نقطه فرار به کمتر از سه ماه خواهد رسید. علاوه بر این سازمان انرژی اتمی مطالعات گسترده‌ای در حوزه توسعه ماشین‌های غنی‌سازی را آغاز کرده است. بخشی از این اقدامات مربوط به گام سوم ایران برای کاهش تعهدات برجامی است که بر اساس آن در گام سوم سازمان انرژی اتمی از شهریور سال ۹۸ موظف شد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است را بلافاصله فراهم کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد که اقدامات لازم نیز در این زمینه انجام شد. از جمله این اقدامات گازدهی به زنجیره ۳۰ تایی IR۶، رونمایی از سانتریفیوژ‌های IR۹ با ظرفیت غنی‌سازی ۵۰ سو و IR۷ با ظرفیت غنی‌سازی ۲۰ سو و IRS و… راه‌اندازی زنجیره‌های ۱۶۴ تایی IR۴ و IR۲m در مجتمع غنی‌سازی نطنز بود که با حضور علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی انجام شد.

تلاش برای احیای معادله از دست رفته

با این تفاصیل طبیعی است ایران هر چقدر به سمت تقویت زیرساخت‌های هسته‌ای خود حرکت کند، می‌تواند در ماه‌های حساس پیش‌رو با مواضع محکم‌تری وارد عرصه تقابل یا تعامل شود. در دوره قبلی نیز اساساً همین زیرساخت‌ها بود که سبب شد رئیس‌جمهور اسبق امریکا در نامه‌ای به مقام معظم رهبری حق ایران را در این حوزه بپذیرد و حاضر به تعلیق برخی تحریم‌های چند جانبه علیه کشورمان شود.

در شرایط فعلی نیز به نظر می‌رسد باید همان معادله قدیمی را احیا کرد که خوشبختانه اولین گام را در این باره مجلس شورای اسلامی با مصوبه جدید خود برداشته است. سازمان انرژی اتمی نیز به عنوان بازوی فنی نظام در حوزه هسته‌ای با اجرای دقیق این مصوبه می‌تواند کمک مؤثری در این باره باشد. البته نباید فراموش کرد به احتمال زیاد و با چنین اقداماتی تلاش دشمنان برای خرابکاری در زیرساخت‌های هسته‌ای کشورمان شدت خواهد گرفت و از هم اکنون باید به فکر تدابیر جدی برای مقابله با توطئه‌های احتمالی دشمنان بود.