به گزارش«رهوا». تحولات اخیر افغانستان، از دید بسیاری از سیاست مداران ترکیه، اتفاق مهمی است که بسیاری از ابعاد آن می تواند بر موقعیت ترکیه نیز تاثیر بگذارد. چرا که در چند سال گذشته، تیم اردوغان بارها تلاش کرده تا روابط رو به رشد خود با دو کشور افغانستان و پاکستان را به سطحی برساند که امکان و نفوذ بیشتری در اختیار آنکارا بگذارد.

ترکیه پس از تحولات اخیر قره باغ و افزایش توان زنجیره ارتباط منطقه ای از طریق جمهوری آذربایجان و کشورهای عضو شورای ترک، بیش از پیش به افغانستان و پاکستان اهمیت داده و علاوه بر آسیای میانه و قفقاز، توسعه روابط تجاری با چین و ایجاد کانال های ترانزیتی جدید از چین و آسیای میانه به سمت افغانستان، پاکستان و خلیج فارس را در دستور کار قرار داده است.

در نتیجه طبیعی است که در شرایط کنونی، آنکارا تحولات افغانستان را از نزدیک دنبال کند و به دنبال آن باشد که از فرصت های جدید، استفاده کند.

یکی از مهم ترین دلخوشی های ترکیه در پرونده افغانستان، روابط سیاسی –  امنیتی عمیق بین آنکارا و اسلام آباد است. در این چند سال، عمران خان نخست وزیر و علوی رئیس جمهور پاکستان، در پرونده قره باغ، قبرس و بسیاری حوزه های دیگر، اردوغان را همراهی کرده اند و  از آنجایی که پاکستان، نفوذ قابل توجهی بر طالبان دارد، این امید نزد اردوغان به وجود آمده که به واسطه پاکستان، در افغانستان حضور ملموس و برجسته ای داشته باشد.

با قطر در سوریه، با پاکستان در افغانستان
تلاش برای همراهی ترکیه با پاکستان در زمینِ بازی افغانستان، می تواند یادآور اقدامات مشترک ترکیه و قطر در سوریه باشد. با وجود همه تفاوت های سیاسی و جغرافیایی افغانستان و سوریه و همچین تفاوت در ماهیت بحران سیاسی در این دو کشور، شباهت های بسیاری در نوع رفتار و کنش سیاسی – امنیتی ترکیه در هر دو پرونده وجود دارد.

ترکیه در چند سال گذشته تلاش کرد تا در سوریه، با حمایت مالی و همراهی قطر، ضمن حمایت از ده ها گروه سلفی و لاییک سیاسی و شبه نظامی در سوریه، دولت بشار اسد را کنار زده و یک دولت وابسته و تحت امر آنکارا بر سر کار بیاورد. اما در این مسیر شکست خورد و نه تنها متحمل لطمات سنگینی شد بلکه سوریه را نیز در شرایط سخت تر و پیچیده تری قرار داد.
البته همراهی ترکیه و قطر، تنها محدود به سوریه نیست و در لیبی، تونس و مصر نیز نمونه های دیگری از همکاری این دو کشور در جریان بوده و هست.

حالا سوال اینجاست: آیا ترکیه در پرونده افغانستان نیز به دنبال شریک و متحد قابل اعتمادی است و پاکستان را در قامت یک شریک همیشگی می بیند؟ پاسخ مثبت است. بله.

شرایط جغرافیایی و سیاسی منطقه نشان دهنده این است که در زمینِ افغانستان، دوستی بهتر از پاکستان برای ترکیه وجود ندارد. اگر چه پاکستان در مقایسه با شریک قبلی ترکیه یعنی قطر، کشور ثروتمندی نیست که بتواند با خیال راحت بریز و بپاش کند، اما در عوض، توان اطلاعاتی – امنیتی بالایی دارد و نزد سران طالبان، از چنان اعتبار و اهمیتی برخوردار است که احتمالاً، خواهد توانست برخی خواسته های ترکیه را نیز بر آنها بقبولاند.

سه اقدام مهم پاکستانی ها
درست در روزی که طالبان وارد ارگ ریاست جمهوری کابل شدند، علوی رئیس جمهور پاکستان در استانبول و در کنار دریا، مهمان اردوغان بود تا شاهد به آب انداختن یک کشتی باشد که به دست مهندسین صنایع دفاعی ترکیه تولید شده و قرار است که پاکستان، یکی از مشتریان ثبات محصولات دفاعی ترکیه باشد.

در جریان تحولات چند روز اخیر افغانستان، مقامات پاکستان، سه اقدام مهم و نمادین انجام دادند که مورد توجه رسانه های ترکیه قرار گرفته و دال بر تحرکات برنامه ریزی شده و دقیق اسلام آباد است:

۱٫شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان، در همان ایستگاه نخست ورود طالبان به کابل اعلام کرد: «وقتی که زمانش فرا برسد در راستای اجماع بین ‌المللی، واقعیت‌های میدان و منافع ملی پاکستان، دولت طالبان را به‌ رسمیت خواهیم شناخت. پاکستان در افغانستان بی طرف است و فقط خواستار روابط خوب با همسایه ‌اش است. مسئله افغانستان را با کشورهای همسایه مانند چین، ایران، ازبکستان، ترکمنستان و هندوستان مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

۲٫عمران خان٬ نخست وزیر پاکستان طی سخنانی پیرامون تحولات افغانستان در اسلام‌آباد اعلام کرد که مردم افغانستان زنجیر اسارت و بردگی را شکستند.

۳٫دیروز هیاتی متشکل از سیاستمداران افغان از جمله میر رحمان رحمانی٬ رئیس مجلس نمایندگان افغانستان٬ صلاح‌الدین ربانی٬ وزیر خارجه پیشین و رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان و برخی سیاستمداران دیگر برای یک سفر ۳ روزه وارد اسلام ‌آباد شدند. محمد یونس قانونی  رئیس این هیات بوده و شاه ‌محمود قریشی٬ وزیر خارجه پاکستان در دیدار با هیئت افغانی خواستار یک اجماع همه شمول و گسترده سیاسی در افغانستان شد.

شواهد نشان می دهد که به احتمال قوی، پاکستان نخستین کشوری است که در آینده ای نزدیک، امارت اسلامی طالبان را به رسمیت خواهد شناخت و در صورتی که توافق نهایی بین ترکیه و پاکستان صورت بگیرد، بعید نیست که این اقدام، توسط ترکیه و پاکستان به طور همزمان صورت بگیرد تا نماد و نشانه ای از همراهی و اتحاد آنها باشد.

اما مساله اینجاست که ترکیه باید انگیزه بزرگی داشته باشد و چه انگیزه ای مهم تر و بالاتر از در اختیار گرفتن کنترل امنیت فرودگاه کابل. اگر پاکستان تمایل داشته باشد که طالبان را به قبول چنین شرطی راضی کند، در این صورت، تصور همکاری مثلث پاکستان، طالبان، ترکیه، دور از ذهن نخواهد بود.

چین و روسیه چه می گویند؟
حالا کارشناس و تحلیل گری نمی توان یافت که به تشبیه شرایط کنونی افغانستان به میدان ویتنام، اعتراض کند. به عبارتی روشن، همه در این نکته متفق القول هستند که در ماجرای افغانستان، شکست ویتنام برای آمریکا یک بار دیگر تداعی شد و آمریکا با سرافکندگی و شکست، ناچار به ترک افغانستان شد. آن هم در شرایطی که هر دو رقیب قدرتمند و مهم آمریکا یعنی چین و روسیه، روز به روز از قدرت و نفوذ منطقه ای بیشتری برخوردار شده اند.

هوآ چون ‌یینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین در واکنش به کنترل کامل افغانستان توسط طالبان،‌ اعلام کرده که پکن به انتخاب مردم افغانستان احترام می‌ گذارد.

خانم سخنگو گفته است:«چین با احترام به حق انتخاب مردم افغانستان برای تعیین سرنوشت، مایل است روابط دوستانه و همکاری با این کشور را حفظ کند».

اگر چه چین از طریق منطقه خودمختار سین کیانگ یا همان تُرکستان شرقی، دارای یک کریدور مرزی باریک با افغانستان است و از این بابت، نگرانی های امنیتی خاصی دارد اما در میدان عمل، نه تنها با طالبان مشکل و مخالفتی ندارد، بلکه سفر هیات طالبان به پکن نیز اتفاق مهی بود که نشان می دهد در زمین افغانستان، شرایط برای چین و روسیه مهیاست.

رقیب دیگر آمریکا یعنی روسیه نیز نگرش خاصی داد که در آن نشانه ای از خصومت با طالبان دیده نمی شود.

ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان اعلام کرده که مسکو برای به رسمیت شناختن امارت طالبان عجله نمی کند اما در عین حال، با دولت موقت افغانستان، همکاری خواهد کرد.

همچنین وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرده که از نزدیک وضعیت افغانستان را رصد می کند و بر اساس اطلاعات موجود، اوضاع کابل و به طور کلی افغانستان در حال تثبیت است. روسیه از همه طرف ‌های افغانستان خواسته که از خشونت خودداری و از راه حل صلح آمیز حمایت کنند. وزارت امور خارجه روسیه همچنین از تداوم فعالیت سفارت این کشور در کابل خبر داده و تماس‌ با نمایندگان جدید قدرت در افغانستان را آغاز کرده است.

با توجه به این که در چند سال اخیر، ترکیه به طور مداوم و تدریجی، از آمریکا دور و دورتر و به روسیه و چین نزدیک تر شده، می توان چنین پیش بینی کرد که ترکیه در معادلات همکاری منطقه ای نزدیک در بازی افغانستان، از مواهب رابطه با پاکستان برخوردار است و در ابعاد کلان نیز می توان با روسیه و چین همکاری کند.

در مجموع می توان گفت، اگر ترکیه از خطاها و اشتباهات بزرگی که در سوریه مرتکب شد، درس های لازم را گرفته باشد، احتمال تعمیق نفوذ در افغانستان در سایه ارتباط با پاکستان و طالبان، دور از ذهن نخواهد بود.